Skład osobowy

Prace badawcze

Dla studentów

Usługi

Historia Zakładu

Kontakt

Przydatne linki

Strona główna

HISTORIA KATEDRY CHEMII ORGANICZNEJ

POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ

1915 - 1965

W. Polaczkowa i J. Böhm

Okres 1915 - 1939

Powołanie Zakładu Chemii Organicznej w nowootwartej polskiej Politechnice Warszawskiej nastąpiło w dniu 7.X.1915 r. Wbrew zapewnieniom niemieckich władz okupacyjnych o autonomii uczelni, władze te powierzyły kierownictwo I Instytutu Chemicznego Uniwersytetu i Politechniki, w którego skład wchodził Zakład Chemii Organicznej, sprowadzonemu z Wrocławia Niemcowi prof. dr Juliuszowi Braunowi, chemikowi organikowi o wyrobionej już dużej pozycji naukowej. Pomimo, że urodzony i wychowany w Warszawie prof. J. Braun wykazał nielojalność i nieżyczliwość w stosunku do zamierzeń Wydziału oraz w stosunku do asystentów i studentów, wskutek czego Zakład Chemii Organicznej pod jego kierownictwem nie miał warunków rozwoju.

Gdy w jesieni 1917 r Politechnika przeszła pod zarząd polski, prof. J. Braun opuścił Warszawę, wykłady chemii w Politechnice zostały oddzielone od wykładów Uniwersytetu i Departament W.R. i O.P. Rady Regencyjnej kreował na nowo Katedrę i Zakład Chemii Organicznej P.W., a na tymczasowego Kierownika Zakładu powołał Ludwika Szperla. Jednoczesne długotrwałe pertraktacje z prof. Leonem Marchlewskim o objęcie tej Katedry skończyły się niepowodzeniem i wreszcie od 1.X.1919 r na Katedrę i Kierownika Zakładu Chemii Organicznej został powołany prof. dr Jan Bielecki i jednocześnie mianowany profesorem zwyczajnym.

J. Bielecki urodzony w 1869 roku w ziemi Radomskiej, studiował na Wydziale Chemicznym Politechniki w Zurychu, doktoryzował się w Genewie w 1900 roku i w tym samym Uniwersytecie w 1903 roku uzyskał habilitację. Po zmiennych kolejach losu osiadł we Francji, skąd w 1919 roku wrócił na stałe do kraju.

Jako pedagog prof. J. Bielecki był wymagający, jako człowieka cechowały go, obok nieprzeciętnych zalet umysłu, duże zamiłowanie do pracy naukowej i wyjątkowa dobroć, kształtujące pozytywnie jego stosunek do asystentów i młodzieży.

Szczegółowe dane biograficzne i bibliograficzne są podane we wspomnieniu

R. Małachowskiego, Roczniki Chem., 6,849 (1926).

J. Bielecki był interesującą indywidualnością naukową, badania swoje rozwijał głównie w trzech kierunkach: syntezy organicznej (metoda Ullmanna-Bieleckiego otrzymywanie pochodnych dwufenylu), badań nad absorpcją promieni ultrafioletowych przez związki organiczne (pierwsze ilościowe badania w tej dziedzinie, wspólne z V.Henrym) oraz badań biochemicznych. Szczytowy okres jego działalności naukowej przypada na lata jego pobytu zagranicą.

W skład personelu naukowo-dydaktycznego Zakładu kierowanego przez prof. J. Bieleckiego wchodzili:

• adiunkt, kandydat nauk przyrodniczych Tomasz Pytasz,

• starsi asystenci: dr Roman Małachowski,

• licencjatka nauk fizycznych Uniwersytetu Paryskiego Maria Kijewska,

  inżynier chemik Jerzy Ciechanowski,

  kandydat nauk przyrodniczych Aleksander Burchardt oraz

• młodsi asystenci, absolwenci Wydziału Chemicznego PW: Ludwik Manitius i

  Lucjan Sadzyński.

  Zakład Chemii Organicznej składał się wówczas z dwóch części: naukowej (I piętro ok. 300 m²) i pedagogicznej (II piętro ok. 700 m²), w tym miał salę ćwiczeń na 50 miejsc preparatywnych i osobną pracownię analizy elementarnej z 8-ma piecami do spalań oraz kilka pomieszczeń magazynowych.

  Program dydaktyczny chemii organicznej obejmował 5 godzin wykładów w semestrze III i 4 godziny wykładów w semestrze IV. Ćwiczenia obejmowały 30 preparatów i 8 analiz elementarnych.

  Okres ten zamknięty śmiercią prof. J. Bieleckiego (3.I.1926 r) poświęcony był głównie organizacji Zakładu i pracy dydaktycznej. Z tematyki naukowej pracowano w tym czasie nad metodą otrzymywania bezwodnika octowego z octanu sodu i tlenków azotu (Bielecki i Ciechanowski) oraz nad wyodrębnianiem z roślin składników fizjologicznie czynnych, np. kwasu inozytofosforowego z owoców orzecha włoskiego (Bielecki i Sztencel).

  Już w czasie ostatniej choroby prof. Bieleckiego Rada Wydziału Chemicznego powierzyła docentowi dr Romanowi Małachowskiemu (późniejszemu kierownikowi Zakładu Chemii Ogólnej PW (w latach 1926-28), a następnie (1930-1939) profesorowi, kierownikowi Katedry Chemii Organicznej Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie) prowadzenie wykładów i egzaminu z chemii organicznej oraz prac dyplomowych.

  Po śmierci prof. J. Bieleckiego na kierownika Katedry Chemii Organicznej PW został powołany profesor Ludwik Szperl, dotychczasowy kierownik Zakładu Chemii Ogólnej na Wydziale Chemicznym PW, który pozostawał na tym stanowisku aż do wybuchu drugiej wojny światowej.

  Profesor Ludwik Szperl, urodzony 21.VI.1879 r w Kielcach, studiował na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie uzyskał stopień kandydata nauk przyrodniczych i zaczął tam pracować jako asystent. W roku 1904 pracował u prof. Constama w Politechnice Zurychskiej. W 1909 r objął wykłady chemii organicznej na Wydziale Matematyczno-przyrodniczym Towarzystwa Kursów Naukowych, po odzyskaniu niepodległości przekształconych w Wolną Wszechnicę Polską; profesorem tej uczelni był aż do wybuchu II Wojny Światowej. W roku 1915 został powołany na stanowisko wykładowcy w Uniwersytecie i Politechnice Warszawskiej. W roku 1919 został mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Zakładu Chemii Ogólnej PW, a w roku 1920 uzyskał nominację na profesora zwyczajnego. W latach 1917/18, 1918/19 , 1920/21 i 1925/26 był Dziekanem Wydziału Chemicznego, a w latach 1927 - 1929 Rektorem Politechniki Warszawskiej. Był autorem cenionego przez młodzież podręcznika chemii organicznej. (Wspomnienie pośmiertne: Roczniki Chem., 22, 97 (1948).

  W okresie kierowania Zakładem przez prof. L. Szperla personel naukowy składał się z adiunkta, czterech (a potem pięciu) starszych asystentów i dwóch młodszych asystentów. Obowiązki adiunkta w latach 1918 - 1929 pełnił kandydat nauk przyrodniczych Tomasz Pytasz, a po nim aż do wojny dr inż. Tadeusz Jezierski.

  Tomasz Pytasz (14.VI.1871 - 13.VI.1929) studiował na Wydziale Przyrodniczym Uniwersytetu Moskiewskiego; po uzyskanie dyplomu wrócił do kraju i pracował w przemyśle i szkolnictwie średnim, potem od 1916 r jako asystent, a od 1918 r jako adiunkt w Zakładzie Chemii Organicznej PW. Znakomity organizator, człowiek o niezwykłych zaletach serca i charakteru, całą duszą oddany sprawom dydaktyki i młodzieży, zajmuje w historii Zakładu pozycję ważną i niezapomnianą dla tych, którzy go znali.

  Szczegóły biograficzne i bibliograficzne podane są we wspomnieniu T.W.Jezierskiego, Roczniki Chem., 10, 221 (1930).

  Tadeusz W. Jezierski studiował na Wydziale Chemicznym PW, dyplom uzyskał w roku 1921/22; od roku 1920 był asystentem w Zakładzie Chemii Ogólnej, a od roku 1926 – w Zakładzie Chemii Organicznej. W roku 1939 uzyskał stopień doktora nauk technicznych. Człowiek wielkiej prawości i pracy, dobry organizator dydaktyki i gospodarki Zakładu, wytrawny i surowy pedagog zasłużył sobie na utrwalenie jego pamięci. Po powstaniu Warszawskim w 1944 r został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie i nie powrócił stamtąd.

  Etaty starszych asystentów Zakładu zajmowały w różnych okresach czasu następujące osoby:

• kandydat nauk przyrodniczych Aleksander Burchardt (w latach 1920 i 1924 – 1932),

• inż. Jerzy Ciechanowski (1921 – 1932),

• licencjatka nauk przyrodniczych Maria Kijewska (1920 – 1932),

• dr filozofii Wanda Brydówna-Polaczkowa (1929 – 1939),

• dr inż. Zofia Jerzmanowska (1929 – 1931 i 1938/39),

• dr inż. Marian Polaczek (1929 – 1938),

• inż. Maciej Mączyński (1932 – 1934),

• inż. Roman Berg (1933 – 1037),

• dr inż. Jarosław Böhm (1934 – 1939),

• dr Józef Sawlewicz ( 1937 – 1939).

  Funkcje młodszych asystentów pełnili w różnych okresach czasu:

• Ludwik Manitius (1923 – ?),

• Lucjan Sadzyński (1920 – ?),

• Henryk Morawski (1928 – 1930),

• Zdzisław Piotrowski (1924 – 1933),

• Jarosław Böhm (1930 – 1934),

• Mieczysław Maciejewski (1933 – 1939),

• Jerzy Leszczyński (1934 – 1936),

• Lech Rakowski (1936 – 1937),

• Jerzy Minczewski (1937 – 1939).

  Z personelu laboranckiego należy wymienić, jako długoletnich pracowników Zakładu:

• magazyniera Walentego Wieczorka (do roku 1939),

• laboranta Witolda Wróblewskiego (1921 – do odejścia na emeryturę).

  Zakres ćwiczeń laboratoryjnych z chemii organicznej w tym okresie obejmował wykonanie 24 preparatów, w tym 12 prostych i 12 trudniejszych (częściowo z literatury) oraz jednej syntezy złożonej (kilkuetapowej), opartej na literaturze źródłowej – tzw. Preparat “profesorski”. Część analityczna ćwiczeń obejmowała 4 analizy elementarne (oznaczenie zawartości C, H i N) oraz oznaczenia zawartości chlorowca i siarki.

  Około 1936 roku nastąpiła reforma studiów obejmująca podział studentów na organików i nieorganików, przy czym ci ostatni wykonywali o połowę mniej preparatów.

  Liczba godzin wykładów z chemii organicznej nie uległa zmianie; po każdym semestrze wykładów studenci mieli obowiązek zdania kolokwium z wyłożonego materiału. Egzamin z chemii organicznej obowiązywał w semestrze IV w ramach tzw. “półdyplomu”; do laboratorium studenci byli dopuszczani dopiero po egzaminie.

  Pracownie naukowe Zakładu Chemii Organicznej rozporządzały wtedy aparaturą półmikro- i mikroanalityczną.

  Tematyka badań naukowych Zakładu obejmowała działanie siarki na różne klasy związków organicznych, jak np. węglowodory, alkohole, aromatyczne aldehydy i ketony oraz niektóre związki heterocykliczne. W większości przebadanych przypadków stwierdzono odwodorniające działanie siarki, często – cyklizujące, a nieraz – dimeryzujące. Drugi kierunek badań stanowiły reakcje siarkowodoru i selenowodoru na aromatyczne chlorki kwasowe prowadzące w większości przypadków do jedno- i dwusiarczków acylowych. W toku tych badań został wyjaśniony skomplikowany przebieg tej reakcji oraz rozpoznane poszczególne jej stadia. Ponadto prowadzono badania nad działaniem dwusiarczku dwubenzoilu na amidy, stwierdzając, że prowadzi to do acylowania tych amidów.

  Oprócz tego głównego kierunku badań niektórzy pracownicy Zakładu rozwijali własną tematykę. Badania te obejmowały: 1) wpływ budowy bromków alkilo- i aryloksyarylowych na łatwość tworzenia pinakonów metodą Grignarda (T.W. Jezierski), 2) przemiany związków heterocyklicznych, jak np. chinoliny, fenantrolin i dwupirydylów (W. Brydówna), 3) orientację w układzie akrydonu (M. Polaczek), 5,6-benzochiniliny (J. Böhm), 4) degradadację kwasu dezoksycholowego (J. Sawlewicz), 5) alkilowanie pierścienia benzenowego metodą Verleya i syntezę sztucznych piżm (R. Berg), 6) prace w zakresie fitochemii (Z. Jerzmanowska).

  W okresie lat 1926 – 1939 w Zakładzie Chemii Organicznej wykonano około 20 prac dyplomowych, obroniono 4 prace doktorskie (J. Böhm, T. Jezierski, M. Polaczek, J. Sawlewicz) oraz 1 pracę habilitacyjną (W. Brydówna-Polaczkowa). W tym czasie opublikowano 48 prac naukowych (w większości w Rocznikach Chemii) oraz kilka prac referatowych.

Okres 1939 – 1945 (okres II wojny światowej)

W pierwszych dniach wojny 1939 r pracownicy naukowi Zakładu skonsternowani intensywnością nalotów lotniczych, w celu zabezpieczenia cennych chemikaliów i rozpuszczalników przed ewentualnym pożarem, zakopali je w głębokich dołach w ogrodzie Politechniki. Akcja ta, jak się okazało, była jak najbardziej celowa, gdyż w czasie kampanii wrześniowej Gmach Chemii trafiony bombą spłonął w większej części, a ofiarą pożaru padł prawie cały Zakład Chemii Organicznej. Resztki mienia zakładowego, jakie udało się wyratować z gruzów obecnym wówczas nielicznym pracownikom Zakładu, zostały ukryte w piwnicach Gmachu Chemii.

W maju 1942 r, gdy niemieckie władze okupacyjne zezwoliły na otwarcie na terenie Politechniki dwuletniej Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej, powstał Wydział Chemii Technicznej, który mieścił się w niezniszczonym podczas działań wojennych Gmachu Technologii Chemicznej. Zakład Chemii Organicznej zajął część pomieszczeń dawnego (przedwojennego) Zakładu Technologii Materiałów Wybuchowych; kierownictwo Zakładu objął prof. Ludwik. Szperl, asystowali mu dr inż. Tadeusz Jezierski i mgr Janusz Kulesza, a pomagał im Władysław Ejmocki.

Na Wydziale Chemii Technicznej zorganizowano oprócz kursu normalnego (około 50 osób), tzw. kurs specjalny dla przedwojennych studentów Politechniki (około 50 osób). Na każdym z tych kursów program chemii organicznej obejmował po 4 godziny (tygodniowo) wykładów oraz po 4 godziny (codziennie) ćwiczeń. Personel nauczający dokładał wszelkich starań, aby pod “pokrywką” szkoły technicznej dać młodzieży szansę na prawdziwe studiowanie na poziomie wyższej uczelni. Studenci doceniali te intencje i pracowali bardzo gorliwie; pomiędzy nauczającymi i nauczanymi panowało wzajemne zaufanie i obopólne zrozumienie.

Profesorowi Szperlowi nie było dane przetrwać tych trudnych czasów. Jego zdrowie, nadwątlone przejściami wojennymi oraz okupacyjnym niedostatkiem, pogarszało się stale. W kwietniu 1944 roku zakończył życie ten gorliwy nauczyciel i wielki przyjaciel młodzieży.

W semestrze letnim roku akademickiego 1943/44 stanowisko kierownika Zakładu Chemii Organicznej objął prof. dr Osman Achmatowicz, przedwojenny profesor chemii farmaceutycznej Uniwersytetu Warszawskiego.

Okres 1945 – 1965

Po ponurej tragedii powstania warszawskiego i wyludnieniu Warszawy, a potem jej oswobodzeniu, na przedwiośniu i wiosną 1945 roku zaczęły ściągać do Warszawy i na Politechnikę niedobitki przedwojennej kadry nauczającej i personelu technicznego. Garstka pracowników Wydziału Chemicznego skupiła się wokół osoby profesora Józefa Zawadzkiego, który był najżarliwszym wyrazicielem dążeń do odrodzenia Politechniki w Warszawie, a z nią Wydziału Chemicznego. Z przedwojennego personelu Zakładu Chemii Organicznej pierwszy powrócił do Warszawy laborant Witold Wróblewski (12.III.1945 r), a następnie doc. dr Wanda Polaczkowa (15.IV.1945 r) oraz dr Jarosław Böhm (26.IX.1945 r).

Stan zniszczeń budynków i urządzeń Wydziału Chemicznego był ogromny; z obu przedwojennych budynków Gmach Chemii był zburzony i spalony do fundamentów, a Gmach Technologii Chemicznej częściowo spalony i zdewastowany. W stosunkowo najlepszym stanie zachowały się przedwojenne pomieszczenia Zakładu Technologii Materiałów Wybuchowych i Zakładu Technologii Nieorganicznej. Ta więc część Gmachu została naprędce prowizorycznie odremontowana i znalazły w niej pomieszczenie wszystkie Zakłady odradzającego się Wydziału Chemicznego.

Początkowo stan posiadania Zakładu Chemii Organicznej był znikomy. Zaczęła się żmudna i uciążliwa praca wydobywania z gruzów i zgliszcz resztek sprzętu, przeważnie metalowego, który po remoncie mógł nadawać się do użytku, jak również przebijanie się do zawalonych gruzem piwnic w Gmachu Chemii, w celu wydobycia ocalałych resztek mienia Zakładowego. Prawdziwym skarbem okazały się wtedy zakopane w pierwszych dniach wojny chemikalia i rozpuszczalniki, które przetrwały w podziemnych kryjówkach dzięki patriotycznej postawie laboranta W. Wróblewskiego. Przez cały okres okupacji mieszkał on na terenie Politechniki i nagabywany przez Niemców nie zdradził miejsca ich ukrycia, ani nie wykorzystał ich dla własnej korzyści, pomimo bardzo ciężkich warunków życia podczas okupacji.

Prace organizacyjne nad stworzeniem zaczątku Zakładu Chemii Organicznej trwały do stycznia 1946 roku. W roku 1945 i na początku roku 1946 Zakład nie miał własnych funduszy i korzystał jedynie z bardzo nikłych sum z ogólnego budżetu Politechniki. W związku z tym należy z wdzięcznością wspomnieć licznych ofiarodawców chemikaliów, wśród których były wytwórnie państwowe, a także osoby prywatne, w tym wielu studentów Wydziału Chemicznego.

Pierwszą, jak się wydaje, dotację z funduszów przyznanych Wydziałowi przez Centralny Urząd Planowania otrzymał Zakład Chemii Organicznej w jesieni 1946 roku.

Wykłady z chemii organicznej rozpoczęły się w grudniu 1945 roku (dla 10 studentów), a zajęcia laboratoryjne – 1 lutego 1946 roku (dla 9 studentów).

Personel Zakładu składał się wówczas z czterech osób:

• kierownika Zakładu – zastępcy profesora, doc. dr hab. Wandy Polaczkowej,

• adiunkta – dr inż. Jarosława Böhma,

• starszego asystenta – dr Janusza Kuleszy oraz

• laboranta – Witolda Wróblewskiego.

Zakres wykładów i ćwiczeń został utrzymany w wymiarze przedwojennym. W okresie wakacji 1946 roku grupa 35 studentów Wydziału Chemicznego PW, korzystając z zaproszenia duńskiej organizacji “Pomoc Polsce”, wyjechała do Kopenhagi w celu odrobienia tam laboratoryjnych ćwiczeń chemicznych. Wśród tej liczby 9 studentów pod opieką prof. W. Polaczkowej odrobiło tam ćwiczenia z chemii organicznej.

W następnych latach liczba studentów Wydziału Chemicznego rosła szybko i niewspółmiernie do bardzo ograniczonych możliwości lokalowych i wyposażenia Katedry Chemii Organicznej, osiągając w roku akademickim 1950/51 stan 100 osób. W związku z reformą studiów (rok akademicki 1948/49) i utworzeniem 3-letniego kursu inżynierskiego, program ćwiczeń laboratoryjnych uległ prawie dwukrotnemu zmniejszeniu (12 preparatów i 5 analiz jakościowych), co w znacznym stopniu usprawniło przepustowość laboratorium Zakładu, nadal jednak możliwości w tym zakresie były dalece niewystarczające w stosunku do potrzeb. W roku akademickim 1951/52 pracownia chemii organicznej musiała przyjąć 145 studentów, co stwarzało wiele różnorodnych trudności. Na szczęście, w lutym 1952 roku odbudowa Gmachu Chemii była na tyle zaawansowana, że Katedra Chemii Organicznej mogła się całkowicie przenieść do odbudowanych pomieszczeń, których powierzchnia wynosiła: 638 m² na I piętrze i 917 m² na II piętrze; usytuowanie Katedry terenowo odpowiadało przedwojennej lokalizacji. Było to trzykrotnie więcej w stosunku do dotychczasowego, prowizorycznego stanu posiadania, ale już dwa lata później Katedra zmuszona była do odstąpienia 163 m² powierzchni do użytku Katedr innych Wydziałów PW. Przez cały czas liczba studentów na Wydziale szybko wzrastała; w roku akademickim 1954/55 pracownię preparatyki organicznej odrobiło 269 osób.

W roku akademickim 1951/52 został powołany dwuletni kurs magisterski, na który byli przyjmowani niektórzy absolwenci studiów inżynierskich. Program chemii organicznej II obejmował: 3 + 2 godz. wykładów w dwóch semestrach oraz pracownię preparatyki II polegającą na wykonaniu czterech syntez złożonych (kilkuetapowych), opisanych w literaturze źródłowej. W roku następnym studia inżynierskie zostały przedłużone o jeden rok (z 3 do 4 lat), czemu towarzyszyło zwiększenie wymiaru godzin wykładowych z chemii organicznej (do 5 i 6 godz. w dwóch kolejnych semestrach). W roku akademickim 1955/56 powrócono do jednolitego, pięcioletniego programu studiów, który następnie został skorygowany w roku 1957. Po tych zmianach program chemii organicznej obejmował: wykład 4 godz., repetycje 1 godz. (przez dwa kolejne semestry) oraz ćwiczenia laboratoryjne składające się z dziesięciu preparatów prostych (opisanych w podręczniku), dwóch syntez złożonych (kilkuetapowych) z literatury oraz czterech analiz jakościowych. Ponadto zmodyfikowany (w 1957 roku) program jednolitego kursu magisterskiego przewidywał wprowadzenie na semestrach VIII i IX czterech 2-godzinnych wykładów specjalnych z chemii organicznej. Jako tematy nowoczesne i potrzebne różnym specjalizacjom technologicznym wybrano następujące zagadnienia:

1. Metody fizyczne wyznaczania budowy związków organicznych.

2. Specjalne metody syntezy organicznej.

3. Stereochemia.

4. Mechanizmy reakcji organicznych.

W roku akademickim 1962/63 uruchomiono na Wydziale Chemicznym studia wieczorowe dla pracujących (kurs inżynierski); program przedmiotów podstawowych był zbliżony do programu studiów dziennych. W pierwszym roku liczba studentów na tych studiach wynosiła 30 osób, w latach następnych – ok. 50 osób.

Te częste i różnorakie zmiany programowe wywierały bardzo niekorzystny wpływ na tok pracy dydaktycznej, stwarzając chaos organizacyjny wynikający z obecności w pracowniach studentów studiujących według kilku różnych programów oraz z konieczności stałego dopasowywania zakresu i kolejności ćwiczeń do częstych zmian w siatce godzin zajęć studentów.

W obecnym roku (1965) Wydział stoi u progu kolejnych zmian programowych.

W związku ze stałym wzrostem zadań dydaktycznych, gospodarka Katedry była wyjątkowo uciążliwa. Wobec stałych trudności finansowych, braków na rynku krajowym i praktycznej niemożności korzystania z importu, zapewnienie właściwego wyposażenia laboratoriów w podstawowe przyrządy, materiały do ćwiczeń i inne pomoce naukowe, wymagało niekiedy heroicznych wysiłków i starań, aby sprostać ciągle narastającym zadaniom.

Pomnażające się obowiązki dydaktyczne Katedry znalazły wyraz we wzroście kadry nauczającej i personelu pomocniczego, który w ciągu ubiegłych 20 lat z 3 osób kadry i jednego laboranta w roku 1945 wzrósł do 18 osób kadry, trzech laborantów i jednego pracownika administracyjnego w roku 1965.

W roku 1965 personel Katedry Chemii Organicznej stanowili:

1) Nauczyciele Akademiccy

• Wanda Polaczkowa (od 1929 r.), kierownik Katedry (od 1945 r), doktorat w 1926 r., habilitacja w 1935 r., profesor zwyczajny (1957) ,

• Jarosław Böhm (od 1930 r.), doktorat w 1938 r., docent mianowany (od 1954 r.), docent etatowy,

• Jerzy Woliński (od 1946 r.), doktorat w 1951 r., docent mianowany (od 1954 r.), docent etatowy,

• Teresa Bisanzowa (od 1950 r.), doktorat w 1956 r., habilitacja w 1963 r., docent etatowy,

• Jadwiga Deles (od 1947 r.), doktorat w 1960 r., adiunkt,

• Natalia Porowska (od 1948 r.), doktorat w 1960 r., adiunkt,

• Zofia Bańkowska (od 1948 r.), doktorat w 1960 r., adiunkt,

• Tadeusz Jaworski (od 1952 r.), doktorat w 1960 r., adiunkt,

• Wiesław Jasiobędzki (od 1952 r.), doktorat w 1962 r., adiunkt,

• Daniela Buza (od 1954 r.), doktorat w 1964 r., adiunkt,

• Eugenia Czerwińska – Fejgin (od 1954 r.), doktorat w 1964 r., adiunkt

• Wacław Zamłyński (od 1954 r.), doktorat w 1965 r., adiunkt,

• Tadeusz Witkowski, (od 1955 r.), mgr inż., st. wykładowca,

• Janusz Dąbrowski (od 1956 r. do 1965 r.), adiunkt, habilitacja w1963 r.,docent etatowy,

• Jacek Terpiński (od 1962 r.), mgr inż., st. asystent,

• Jan Prejzner (od 1963 r.), mgr inż., st. asystent,

• Irmina Zadrożna (od 1964 r.), mgr inż., asystent,

• Janusz Jurczak (od 1965 r.), mgr inż. stażysta,

• Marek Chmielewski (od 1965 r.), mgr inż., stażysta,

  2) Pracownicy naukowo-techniczni i administracyjni

• Jadwiga Rachalewska (od 1959 r.), pracownik administracyjny,

• Witold Wróblewski (od 1921 r.), laborant,

• Helena Sidoruk (od 1952 r.), laborant,

• Irena Molska (od 1958 r.), technik-chemik,

• Franciszek Kwis (od 1961 r.), laborant.

Ponadto, oprócz wyżej wymienionych osób, w Katedrze Chemii Organicznej w okresie

od 1945 r. były przejściowo zatrudnione na etatach dydaktycznych następujące osoby (podano w kolejności chronologicznej) :

dr Janusz Kulesza (1945 – 1954 r.), st. asystent,

Jerzy Gaworowski (1946 – 1947 r.), mł. asystent,

Stanisław Pietras (1946 – 1950 r.) mł. asystent,

Leszek Getter (1948 – 1950 r.), mł. asystent,

mgr inż. Zofia Paskowa (1948 – 1950 r.), st. asystent,

Mirosław Dziankowski (1949 – 1951 r.), mł. asystent,

Stanisław Jegliński (1949 – 1952 r.), mł. asystent,

Danuta Kozłowska (1950 – 1951 r.), mł. asystent,

mgr inż. Jerzy Ciechanowski (1952 – 1955 r.), zastępca profesora,

mgr inż. Alicja Sokołowska (1953 – 1957 r.), st. asystent,

inż. Osman Achmatowicz (1954 – 1955 r.), mł. asystent,

inż. Selim Achmatowicz (1955 – 1957 r.), mł. asystent.

Powojenną działalność dydaktyczną Katedry obrazuje liczba ok. 1630 studentów, którzy w tym okresie przeszli przez pracownię preparatyki organicznej oraz liczba 24 wykonanych prac dyplomowych.

Problematyka naukowa Katedry w ostatnim dwudziestoleciu dotyczyła głównie zagadnień teoretycznych chemii organiczne: 1) zależności występujących pomiędzy własnościami związków organicznych, a ich budową przestrzenną i elektronową oraz 2) mechanizmów reakcji organicznych.

Badano mechanizm zamknięcia pierścienia pirydynowego w reakcji dienowej na przykładzie modelowej reakcji tetracyklonu z pochodnymi benzonitrylu i cyjanku benzoilu oraz z cyjanopirydynami. Na podstawie pomiarów kinetycznych i wyznaczonych wartości energii aktywacji, ustalono szereg reaktywności tych nitrylów, pozwalający wnioskować o mechanizmie tych reakcji.

W badaniach reakcji dienowych ketali tetrachlorocyklopentadienonu z cyjankiem benzoilu stwierdzono specyficzną aromatyzację adduktu, polegającą na przegrupowaniu mostka ketalowego na grupę karboalkoksylową. (W. Polaczkowa, T. Jaworski, J. Woliński - 9 publikacji)

W badaniach nad chemią acenaftenu i acenaftylenu (reagującego jako dienofil w reakcji Dielsa-Aldera) stwierdzono: 1) dużą łatwość eliminacji podstawnika przy C1 a acenaftenie i przejście w układ acenaftylenu w warunkach reakcji dienowej z tetracyklonem oraz 2) łatwość podstawienia nukleofilowego atomu bromu w pozycji 1, któremu sprzyja obecność grupy NO₂ przy C3 lub C5, a mniejszym stopniu przy C4. (J. Woliński - 2 publikacje)

Badano mechanizm reakcji podstawionych w pierścieniu (p-OCH₃, m- i p-Br, m- i p-NO₂) pochodnych cynamonianu metylu z hydrazyną z punktu widzenia: 1) wpływu podstawnika na rodzaj produktu reakcji, 2) mechanizm tworzenia się pirazolidonu, 3) wpływu podstawnika na szybkość reakcji. Stwierdzono, że niezależnie od rodzaju podstawnika w pierścieniu w reakcji otrzymuje się zawsze mieszaninę odpowiedniego kwasu cynamonowego z hydrazydem odpowiedniego kwasu -hydrazynohydrocynamonowego, bądź z odpowiednim pirazolidonem w zależności od warunków reakcji. Sformułowano mechanizm reakcji tworzenia się pirazolidonu. Badanie wpływu podtawnika na szybkość reakcji wykazało, że maleje ona w szeregu: p-NO₂, m-NO₂, m-Br, p-Br, H, p-OCH₃. (W. Polaczkowa, J. Deles - 4 publikacje)

Obszerne badania nad możliwością sprzężenia między pierścieniami w niekoplanarnych układach o-terfenylu i 1,2,3-trifenylobenzenu obejmowały: 1) porównanie widm UV o-, m- i p-terfenyli z widmem 1,2,3-trifenylobenzenu, 2) syntezę wielu mono- i dwupodstawionych (głównie w pozycjach p- i p’-) pochodnych, 3) pomiary stałych dysocjacji kwasów m- i p-fenylo-, 3,4-difenylo-, 3,5-difenylo- i 3,4,5-trifenylobenzoesowych, 4) pomiary stałych dysocjacji analogicznie podstawionych pochodnych aniliny i porównanie widm UV tych amin, 5) porównanie widm UV p-podstawionych pochodnych 4-aminobifenylu i 4’-amino-o-terfenylu i zmierzenie stałych dysocjacji tych amin, 6) badanie orientacji w reakcji nitrowania 1,2,3-trifenylobenzenu i określenie jego względnej reaktywności metodą współzawodnictwa z benzenem. Wyniki tych badań pozwoliły na sformułowanie wniosku, że sprzężenie między pierścieniami aromatycznymi ujawnia się zarówno w reakcji elektrofilowego podstawienia 1,2,3-trifenylobenzenu, jak i w transmisji wpływu podstawników p,p’-dwupodstawionych pochodnych. (W. Polaczkowa, J. Böhm, D. Buza, O. Achmatowicz jr., E. Czerwińska-Fejgin, B. Dybowska, M. Dziankowski, A. Sokołowska, N. Porowska - 20 publikacji)

Badania chemiczne nad swobodą rotacji wewnętrznej grup fenylowych w 1,2,3-trifenylobenzenie i sterycznie bardziej zatłoczonym 1,4-difenylotrifenylenie, oparte na próbach wyodrębnienia stereoizomerów odpowiednio podstawionych ich pochodnych, nie wykazały zahamowania rotacji, co sugeruje możliwość zsynchronizowanej rotacji w pierwszym z tych układów i łatwość deformacji kątów walencyjnych – w drugim.

Prowadzone analogiczną metodą badania nad swobodą rotacji wewnętrznej podstawionej grupy fenolowej znajdującej się pomiędzy dwoma dużymi podstawnikami w pozycjach orto, nie wykazały jej zahamowania, w przeciwieństwie do znanych faktów zahamowania rotacji analogocznie podstawionej i usytuowanej aromatycznej grupy aminowej. Dane fizyczne charakteryzujące odpowiednie pochodne fenoli oraz dane z literatury, pozwalają przypisać brak zahamowania rotacji w badanych związkach możliwości inwersji wiązań atomu tlenu, prowadzącej do wzajemnej przemiany stereoizomerów. (J. Böhm, W. Zamłyński – 4 publikacje)

Badano kierunek acylowania w reakcjach Friedela–Craftsa oraz Friesa w szeregu naftalenu celem stwierdzenia, który z nakładających się wpływów (sprzężenie podstawników, różna reaktywność pozycji w pierścieniu, efekt peri) decydują o miejscu podstawienia. W wyniku przebadania szeregu różnie podstawionych pochodnych - i -naftolu oraz 1,2- i 1,3-dihydroksynaftalenów, stwierdzono przewagę efektu sterycznego. (T. Bisanzowa, B. Dybowska, W. Jasiobędzki, J. Prejzner, W. Zatorski – 10 publikacji)

Kontynuacja badań nad orientacją w układzie 5,6-benzochinoliny doprowadziła do wniosku, że w reakcjach nitrowania i bromowania, podobnie jak w reakcji sulfonowania, najaktywniejsza jest pozycja 3’, a mniej aktywna – pozycja 5’. Cechą charakterystyczną reakcji nitrowania jest ponadto aktywność pozycji 6’ (większa niż pozycji 5’). (J. Böhm – 3 publikacje)

W badaniach nad kumulenami usprawniono metodę otrzymywania aromatycznych pochodnych butatrienu, zbadano reakcje przyłączenia chloru i bromu do tetrafenylobutatrienu. (J. Woliński, W. Zamłyński – 5 publikacji)

Dokonano syntezy kilku alifatyczno-aromatycznych i alifatycznych pochodnych butatrienu; 1,4-di-tert-butylo-1,4-difenylobutatrien rozdzielono na dwa izomery geometryczne. Stwierdzono zależność własności butatrienów od wielkości grup alkilowych przy C1 i C4. Badając przemiany butatrienów z jedną lub z dwiema grupami tert-butylowymi zaobserwowano ich skłonność do przegrupowań propargilowych i retropropargilowych oraz przegrupowania od układu acetylenowego do dieninowego, które zinterpretowano względami sterycznymi i przejściowym tworzeniem się karbokationów. (W. Jasiobędzki – 5 publikacji)

Badano wpływ chloru na enolizację chloropochodnych acetylooctanu etylu oznaczając zawartość enoli w różnych rozpuszczalnikach (metodą bromometryczną) oraz ich konfigurację (na podstawie pomiarów widm IR oraz UV). We wszystkich przebadanych przypadkach stwierdzono wyłączną cis-enolizację. Porównano moc wiązań wodorowych w cis-enolach obliczając położenia pasm grup OH na podstawie widm IR związków zdeuterowanych. Stwierdzono, że jedynie -chloroacetylooctan etylu wykazuje specyficzne własności bardzo powolnej tautomeryzacji.

Określając stosunek izomerycznych chloropochodnych powstających przez chlorowanie w środowisku kwaśnym chloro-, 1,1-dichloro- i bromoacetonu wywnioskowano, że o kierunku ich enolizacji w tych warunkach decyduje wpływ hiperkonjugacji chlorowca. (Z. Bańkowska – 9 publikacji)

Badano problem tautomerii imino-enaminowej za pomocą badań widmowych w podczerwieni i NMR (wykorzystując metody spektroskopowe – widma IR oraz NMR). Opracowano nową metodę rozdzielania substancji tautomerycznych za pomocą ekstrakcji w niskich temperaturach. W badaniach widmowych stosowano związki znakowane deuterem oraz wykonywano pomiary w niskich temperaturach. Wyjaśniono, że przemiany typu tautomerycznego, jakim ulegają enaminoketony, polegają na odwracalnej izomeryzacji cis/trans. Wykryto również izomerię obrotową enaminoketonów. (J. Dąbrowski, U. Dąbrowska, K. Kamieńska-Trela, J. Terpiński – 12 publikacji)

W okresie ostatniego 20-lecia zespół pracowników Katedry Chemii Organicznej opublikował 95 oryginalnych prac naukowych, opracował na zlecenie przemysłu 10 złożonych syntez środków leczniczych oraz wykonał wiele drobnych prac na zlecenie różnych instytucji. Poza tym personel Katedry ogłosił 10 prac referatowych, 4 opracowania polskiej wersji słownictwa związków organicznych, opracował (z udziałem dr Marii Trenkner) zbiorowy podręcznik preparatyki organicznej z materiału zebranego od 91 organików polskich oraz opracował skrypt do ćwiczeń z organicznej analizy jakościowej. Pracownicy Katedry byli autorami pewnych działów Kalendarza Chemicznego, Poradnika Fizykochemicznego oraz słowników chemicznych angielsko-, niemiecko- i rosyjsko-polskich. Przetłumaczono również na język polski z angielskiego, niemieckiego i rosyjskiego 9 podręczników, w tym 4 z udziałem innych chemików.

W latach 1945 – 1965 przeprowadzono w Katedrze Chemii Organicznej 12 przewodów doktorskich oraz 4 habilitacyjne.

Opisana historia Katedry Chemii Organicznej PW w pierwszej części (do roku 1929) oparta jest na źródłach ogłoszonych drukiem, a w drugiej – na pamięci osób, które ją przeżyły (Autorów opracowania); stanowi więc raczej kronikę wydarzeń mającą na celu utrwalenie ludzi i faktów przed zapomnieniem. Kronika ta na pewno jest spisana nierównomiernie, obarczona niedociągnięciami i pomija sprawy nie dość trwale zapisane w pamięci; grzeszy więc przysłowiową “wiarogodnością” świadków naocznych.

Zakład Chemii Organicznej 2008 Ostatnia modyfikacja 4.02.2008